Directory:Logic Museum/Albertus Magnus: Commentary on the Metaphysics/Book II/Tractatus i
LIBER II METAPffYSIGORUM. TRACTATES UNICU6 DE SGIENTIA VERITATIS, ET QUOMODO GONSIDERATIO DE VERITATE UNO MODO EST FACILIS, ALIO MODO DIFFIGILIS. CAPUT I. De comparatione intetiectus, quomodo se habet ad res cognoscendas. Cum autem habitum sit quod causae sunt quatuor, et non possiiiit essp piurps npccips causaruin, causa autem est medium per quod §cimi*s qmnp qupd vere scimus, nec causa faciatscire nisi secundum quod est finita numero specierum, et secundum quod causa in ante habitis accipiendo, quamvis post oportet nos ostendere finitas esse causas, antequam progrediamur ad solvendas quaestiones et dubitationes posteriores, in quibus ad sciendas dubitatioip.es nos oportet uti causis: quia aliter conclusiones quas conclusimus ex causis, non erunt firmas et stabilitae. Quia autem scientia veritatis est quam per causas accipimus, ideo oportet nos primq determinare de scientia Veritatis: hoc enim potissimum faciendum nobis hic putamus, eo quod Veritas istius scientiae causa est veritatis in omnibus, sicut posterius ostendemus. Dicinaus enim, quod theoria sive con Text.et com, templatio sive consideratio de veritate existens, una modo est difficilis, alio modo facilis. Hoc autem probabitur per signum ex parte sui effectus sumptum. Signum autem illud est, quod imllus Philosophorum digne, prout ipsa res exigit, unquam potuit acquirere inventione, vel doctrina, vel doctrina et inventione simul: hoc enim signum est quod 116 D. ALB. MAG. ORD. PRIED.
aliquo modo est difficile. Quod autem alio modo sit facilis, signum est quod nullus omnium eorum qui consideraverunt in ea, omnino et universaliter fefellit, ita quod, nihil veritatis participaret in ea: sed unusquisque aliquid dixit de natura eius, licet balbutiendo id dixerit tamen ab ipsa manifesta veritate compulsus aliquid veritatis nisus est dicere. Ulterius autem ad hoc signum quod secundum unum aliquem in ea considerantem aut nihil aut parum valde convenit immittere de veritate ipsi sapientiae. Dico autem nihil propter modum, et parum propter dictum quod dixit: modo enim aperto nullus Antiquorum id dixit. Dixit tamen quilibet intendendo et conando aliquid dicere principiorum, et parum circa hoc quod dixit quod aliorum dictis coniungibile et commiscibile fuit ad sapientiae sacramentum et augmentum. Signum vero ulterius facilitatis est, quod ex omnium considerantium in veritate dictis simul coarticulatis fit aliqua vocabulis sapientiae mensura quantitatis. Dico autem ex dictis simul coarticulatis: quia, sicut in ante habito libro diximus, Antiqui dicta sua non art i cui averunt. Nos autem et articulabimus quae balbutientes dixerunt et coadminiculabimur in unum, quae sparsa et non congregata dixerunt: nec ex his coarticulatis proflciens fieret sapientiae mensura, nisi, sicut diximus, ab ipsa veritate quae ultro se eis offerebat, compulsi multa vera dixissent. Huius autem simile est, quod in proverbio vulgari solemus dicere. In foribus quis delinquit ? intendentes quod in eo quod coram et prae foribus est, non est qui in toto deviet et in toto averti possit, eo quod totum impingit seipsum, quod omnino coram et prae foribus esse probatur. Sic enim in omnibus quae considerantur, sunt quaedam prima principia coram et prae foribus, per quae aditus est ad alia: et in his non est aliqui errans et ignorans omnino, praecipue tamen hoc est in communissimis et primis quae in hac scientia considerantur: quamvis enim quidam Beracliti sequacium contradictoria simul esse vera dixerunt, et nominum significationem non esse finitam, tamen hoc nec ad idem nunc temporis, sed sub forma retulerunt, et propter subiectam rerum transmutationem quam sensibilibus in esse videbant, dixerunt nihil vere de rebus posse enuntiari. Et sic patet, quod ab his quae prae foribus sunt, non in toto deliquerunt vel deviaverunt. Hoc igitur modo quo prae foribus est ipsa Veritas, facilis esse significatur. Sed in hoc quod non posse eam habere pro toto vel pro parte, vocabulis quantitatis ostenditur, quod est difficile: et ideo in superiori diximus libro, quod ista sapientia est de his quae difficile est homini cognoscere, et quod possessio eius est non humana, sed divina, et quod tamen non in toto efrugit hominem, quia omnis homo naturaliter scire desiderat ipsam, et non est inane desiderium. Et haec omnia in praehabitis sunt ostensa. Sed in his attendendum est quod in Alarba sua dixit Ptolemaeus: ((Si aliqua scientia secundum aliquid ultra nosse nostrum exaltata est, et secundum aliquid comprehensibilis est a nobis, omnino et penitus stultissimus est, qui propter desperationem eius quod supra nostrum nosse et posse est, comprehenderc negligit et illud quod de ipsa noscibile sit. Sic enim et omnia scibilia posset negligere: quia in humanis inventionibus nihil exomni parte beatumest K » Sic igitur et in sapientia illis quae prae foribus sunt, primum insistentes, quantum possumus, nitemur etiam ad ea quae magis remota ad cognoscendum.
1 Pro hac aurea Ptolemaei sententia vide etiam in simili Averroem XII Metaphys. tex. et com. 45. LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 117 CAPUT II. Ih> causa difficultatis et facilitatis in theoria veritatis. Difficultate autem secundum causam facientem eam existente secundum duos inodos, scilicet rebus cognoscendis, quae uliquando sunt causa difficultatis, et ex dispositione cognoscentis, quae etiam nonmmquam est causa difficultatis cognoneendi, hoc in theoria sapientiae non in rebus cognoscendis est causa difficultatis, nod in nobis cognoscentibus causa huius difficultatis existit. Hoc autem, ut melius iutelligatur, attendendum est, quod non potest idem esse causa oppositorum per m loquendo: igitur idem non erit causa difficultatis et facilitatis in theoria sapientiae: non autem sunt in ipsa nisi duo, theorans videlicet, et res theorata: habitum autem est, quod ipsa^res est prae foribus: est enim res in sapientia considerata prae foribus, et via ad omne scire et principia per quae est scire stabilienda: igitur facilitatis est causa res theorata, et difficultatis causa est intheorante. Exemplum autem horum quae dicuntur, habelur ex his quae diximus in primi libri procemiis: quoniam quatndo res ipsa immixta potentiae quae nullius scibilis cognoscendi principium esse potest, cum et ipsa non cognoscatur nisi per analogiam ad formam, illa est causa difficuliatis cognoscendi ex seipsa, sicut multa difliculter causatur physica. Quando autem res ipsa ut primum principiurn penilus est, nihil habens potentiae obumbran(is, tunc si hoc difficulter cognoscitur, erit causa difficultatis non in re cognoscenda, nod in dispositione cognoscentis: licet enim quod simpliciter primum est et causa omnium, sit praeveniens intelle ctum et sic fit obscurum, non est non est haec obscuritas in ipso, sed in lippitudine et imperfectione cognoscentis intellectus quem praevenit: et haec satis in ante habitis ostensa sunt. Patet igitur, ^^itSo! quod sicut oculi nocticoracis et noctuae me^dleVse sive vespertilionis ad lucem diei sive solis ^fiectus* se habent, sic et intellectus animae nostrae a^®dne°as" se habet ad ea quae natura sua omnium ?"sSsSma cognitio scibilium sunt manifestissima. or^tm Hoc autem sic probatur: lux solis sive diei tripliciter se ostendit,scilicet in sole, in sereno et claro aere, et immixta tenebris, sicut in crepusculo vel diluculo. Et in rota quidem solis non aspicitur nisi a visu valde coadunato et forti, sicut aquilae oculum solem videre dicunt, cuius tamen oculos si diu aspiciant solem, splendor solis vincit et excellit. In sereno autem diei et aeris multi vident oculi lumen solis et clare non offensi, omnes scilicet habentes pupillam mundam et spiritum plenum et fortem qui vocatur clarus spiritus. Immixtum autem lumen tenebris vident oculi debiles, spiritum obscurum visivum habentes et pupillam humoris non coadunatam. Est auteni iis Triplex in . !,..,.■. telligibile. proportionatum triplex mtelligibile et triplex intellectus: est enim intelligibile sicut lumen solis in sole, et hoc est triplex sicut lumen solis in sole est triplex. Est enim lumen solis in sole soli incorporatum, et lumen solis a sole existens, sed in sole dictum, eo quod fulgor eius est in solis claritate, nulla parte per aliud aliquid temper amentum vel parum habens temperamenti: et est lumen solis a sole procedens, temporale quidem, sed non adhuc temperatum. Primum est solis na Triplex, est
- m t cognoscibi
tura, secundum est solis character et for le primum et 7 divinum. ma, tertium illuminationis ex parte iliuminatorum prima formalis causa: et sic triplex est cognoscibile primum et divinum: et primum quidem est lux primae causae in seipsa, et secundum est lux ppmae causae ab ipsa procedens in fulgoris suae lucis vigore intelligentia, et tertium est lux procedens ab ipsa in prima rerum entitate et substantia antequam contra 118 D. ALB. MAG, ORD. PILED.
batur determihatione quantitatis et cdntrarietatis ad imaginata et sensata. Sicut enim in praehabitis diximus,lux causae primae omnium formarum est hypostasis, formas praehabens, et has simpliciter et immaterialiter habens, et virtutis eximiae omnibus conferens formationem, et a nullo aliquid recipiens: et isti sunt modi primi intelligibilis, quod luci solis comparatur quod est causa diei. Inteiiigibiie autem secundum est sicut lumen solis in sererio aere, et hoc est sicut iiitelligibile mathemdticuili cum inteiiigibiie materia sensibili inquieta et obscura non mathetnati , . ,.. 1.nn ... cum triplex, conceptum, sed secundum dimnitionem ab ea separatum, stantia et firma habens tlieoremata circa imagiiiatis conceptiim, sicut lumen solis a sole in aerem transfusum, et hoc etiam triplex: qudniam id quod serenissimum in eo est, illud est quod absolutum et simplex in seipso existens ab omnibus aliis separatum, et hoc est theorema arihmeticum: et illud quod minus serenum est in eo,est illud quod ex additione se Imbet ad istud, sicut theorema geoilietricum, tit in ante habitis dixiiiius:etid quodmagis trahitur ad decliiiation^ih, est illud quod utroque istorum indiget in demonstratidnibus: et in altera parte sui coniungitur etiam rationibus physicis, et hoc est theorema astronomicum. Tertium autem lumeii conteiiiplationis est quod est sicut lumen tenebris permixtum et aeri inquieto iiOii sereno: et haec est thedria physica coricepta cum materia, botttiriud, et tempore, sictit saepe diximus, et ocbiiriibit ab intellects in dpiilidn^S, senstlhi dighiorem habens quam raiiorifem: et llabet etiam tres gradus, 6t acceptdiii iriliniversali est magis certiiiii, et habeiis viam demdnstratiohis, siciit patet iti Physicis: et est ac Intelligibile ^,\. A ■ , >,;. I...... , physicum ceptuni in niobili ad suum magis mclma triplex. l . , . . tiiili et minus hiixtum, mtens modo demohstratioiii et modo rationi, sicut in Cwlo et Mundo patuit: et acceptum in ed quod mobile est ad form am, nitens simul rationi et opinioni, et ibi multum est permixtum tenebris propter potentiam materiae cui in parte illa plurimum permiscetur. Triplex autem intellectus, di Triple.. „. i. intello. w villus, et mtelligpotentiae separatae, et hominis intellectus. Est autem divinus omnium horum causa per seipsum: et ideo iste simpliciter et universaliter omnia praehabendo intelligit, et riunquam occumbit^ et est sicut lumen solis in rota solis, quod omnium luminum est causa et universaliter praehabet ea. Intellectus autem intelligentiae separatusparticipando lutneh prim« causae quae uhiversaliter praehabet omnia, intelligit omnia per lutiieh qiiod est causa omnium: et hoc exsequitiir queelibet iiitelligentiarum per moturri sui orbis: et hoc modo desiderat ipsuin. Et ided isti duo intellectus a iumine inciplunt; et tenebris nunquam permiscetitur: quia licet lumen forinae quae ab ipsis est, occumbat et tenebris permisceattir, hoc accidit lumihi non secundum quod ex ipsis est, sed secundum quod esse habet in continuo et contrarietate quae tempus metitur. Intellectus autem htimanus, eo quod est animae intellectus, quae imaginatione dis4tenditur et sensu patitur et alteratur, coniunctus est imagihatidni et sensui: et ideo incipit ab eo luiiiiile qudd est permixtum tenebris, et per scparationem apud se factam tandem veiiit in inteiiigibiie siricerum, propter qudd est sicut visus nocticoracis in inceptione sua. Sed quia praeexistentium cognitio multum confortat lumen ipsius, perstudium facit, quod visus noctuae non habet: venit enim ab intellectu obscuro ad lumen sincerum, et a lumine sincero coadunato visu venit ad lumen primum., et per gradus ascendens tandem accipit ipsuni in fonte luminis sicut aquila contuetur lumen in rota solis: et haec est summa felicitas: et in eo finitur desiderium quoties homines natura scire desiderant: haec enim contemplabilia sunt naturae rnanifestissima: quia per se mariifesta existentia, omnibus aliis causa sunt matiifestationis. LIBER II METAPHYSICOiiUM, TRACT. UNIC. il§ CAPUT ill. Quod grates orritiiblis feferendm sunt, qui in idnta difficuiiaU ad veritatem conati sunt. §*»*, Non solum autem iustum est his refm're grates Philosophis, quorum aliquis in veris opinionibus communicat, sed «4iam illis qui de veritate aliquid siipferfioialiter enuntiaverunt: ideo enim quia difficultatis causa in natura plantata est, excusandi sunt de balbutione, et grates cis referenda de studii labore: cum prinii viam aliis feceriiiit; et in hoc pro vmio aliquid sunt cooperati, et non connoxuerunt nobiscum. Remansit enim verilas in via quam feeerurit et possibilitalem ostenderunt pervenieiidi * quamvis errarent in multis: sic enim praeiiistruxerunt et praeparaverunt, ut ab inventis lib cis proficeretur in philosophia. Et hoc quidem videre possumus in scientia particulari quam Timotheus dptiihe considerans perfecit, qui si iidii fuisset, iiiullam et multimodam melodiahi secundum novem musariiiii caiisas izi f dee, fldibus, vi lisiulis, et cymbalis iibn habefeiiitLS: ol si pnmiiS qui prius viam dedit, non fuisset, Tihiotheiis excitattis ad stiiditirii in musicis lion fuisset, et Phryiiis daiisa fuit meritorum stiidibrum Tiiiidiheo. Ita Pythagoras causa fuit Timdtheo, et Timotheus Ptoiemaeo, et hic Bdetid, et lioctitis inuliis aliis. Et eodem modo de miuntiantibus veritatem iii thedria veritatis. A quibusdam enim primis et laudabilibus viris quasdam actepimus dpiuiones dubias et debiles: eo quod illi vicloraiis ocuiis in initio viam panderunt, <•(. praeterea alii meliores et acceptabilio res dedefiihi opihiohes qilas. et tidS fi6fc§piiiius: sed et primi fiiefiiiii his 6M§i dicehdi et stiidehdi, et ideo iiiiiqtie kitdabiles ei grains eitolleiidi: pfdptet quod et primiiiis huiiisrfiodi viri Iaiidabilitus stiidiis operaiii ddht§§, a qiiibiis oneribiis ei iirliahiiatibu^ Mbgblttti sunt liBeras accipieiiies pdsseSlsidiies, nulla necessitate famiiiaiis M rettacti, sapientiam ihvenirerii ei scribeiMt iii diid et ariimiim riullis hecessiiatithis ad eiteiiora reiraicitim ad ihtferidM bdiligferfeiit: et iiitellectum^ tit ita dic&ni, ititiii Iggereiit ei ihvehifeiit iii luiiiiii^ stili inielleetui cohiiatiirali: ei de hi! Iiliidetii lit iifaeeedentibus dictum est, sed adhtie iii §equentibus determinabitur. Patet igitur qualiter theoria veritatis sic quidem facilis est, lie aiiiteiii difficile. CAPUT IV. Qtim sit scientia veritatis, et quod a verissimo eausatur omnis Veritas. Quod aiiiem Sola iphiloSdphm veriiaiis T^t et com. scientia voceiiir, recie hdbet Miidneiii. Ex his enim quae in prion fiiite hiiiifc librum determiiiata suiii; ihahifefetuiii est, quod theoricae sive conteriiplativae site speculative scientist veHtas est finis: practicae autem sive dpereiiivae scieiitiae secundum siiiiiii hdriieii finis esi opus: quamvis eiiM practicae iiiiehdarit iiliquandd quoiiiddd se habet opus Seciiiidum moius efticiehiis ei meiterite iiciii archiiecioiiicaB faciuht, siciit siiperiiis ei in II Physicorum l deiefmihavinitis, iamen non cohsiderant causaiii secuhdiirii se proui principium est esse ei scieiitiae in causaio: sed pfactici omries specuiaiitur causam relatam ad aliquid lisiis sive » II Physic, tex. et com. 24 et 25. 120 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
utilitatis prout nunc et non semper simpliciter: et ad hoc utilis est, sicut qui facit serram, considerat ferrum, eo quod de lana incidens serra fieri non potest utiliter: et considerat formam in figura dentium, quia nisi dentata sit, non incidit per minutias: et hoc modo nauta temonis considerat speciem et formam ad usum gubernationis. Omnis igitur practicorum speculatio non est ut sciamus, sed ut agamus aliquid utiliter et ut nunc. In speculativis autem theoriis consideramus universaliter et ut semper causam rei secundum quod causa est: et hoc ideo faciamus, quia verum de re nescimus sine causa. Text, et mm. Scire enim arbitramur unumquodque, cum causam cognoscimus: unumquodque enim sic consideramus, et non aliquid specialiter vel magis particulariter ad opus relatum. Id autem inter alia pro causa maxime consideramus, secundum quod sicut causa in omnibus est, aliis est univocatio nominis et rationis. Sicut, verbi gratia,dicimus quod ignis calidissimus est: quia caliditatem habet simplicem et in termino: et hoc est caloris causa omnibus aliis in rei et nominis participatione. Licet enim aer calidus sit, non tamen sic activam in alia habet caliditatem: a simili ergo arguendo verissimurn est illud quod omnibus posterioribus est causa in hoc quod vera sunt, et •veritatis nomen et rationem participant: haec autem sunt principia existentis secundum quod existens est, sicut soepius ostendimus. Quapropter ea quae perpetua et semper existentis sunt principia, necesse est esse verissima: haec enim sunt quae non sunt quandoque vera, et quandoque non, sed semper: nec sunt illis vera et non aliis, sed omnibus et ubique: nec talibus sicut causa prima, causa aliqua est esse vera, sed ista omnibus aliis sunt causa veritatis. Cum autem eadem sint principia esse et veri et scire, sequitur necessario, quod unumquodque sicut se habet ad esse, ita se habet ad veritatem. Cum igitur haec scientia quae est de ente secundum quod est ens, se habeat ad principia esse prima, non cuidam, et alii non, nec quandoque, et quandoque non, nec aliqua sit ante eam, et hoc modo nulla particularium scientiarum se habeat ad esse et veritatem: sed unaquaeque particularium considerat principia cuiusdam et cuiusdam non: et quae quandoque sunt principia, et quandoque non, et quaelibet aliarum habeat ante se istam, patet quod ista scientia causa est veritatis omnibus particularibus scientiis. Et ab ista omnes accipiunt principia veritatis quae est in eisdem. CAPUT V. In quo inducendo probalur, quod ad rectam theoriam causae non procedunt in infinitum. Quia autem theoria veritatis non ha Tcxt.n 5. betur nisi per causam, nec theoria unquam perficitur nisi causae sint fmitae, oportet nos ostendere causas esse finilas. Dicimus igitur quod in omni esse et in omni theoria, sicut cuilibet palam est, principium est quoddam in quodam genere causalitatis: et ideo causae existentium infiniiae esse non possunt, sive secundum directam theoriam: unam autem alteram eiusdem modi causam accipiamus, sive sumamus secundum species causarum infinitos esse causalitatis modos: hoc autem inductionis modo probaiur in singulis causarum speciebus. Nec enim est possibile ut secundum modum causalitatis materiae hoc progrediatur ex hoc secundum reclam theoriam in infinitum: velut si diceremus carnem quidem progredi ex terra velut ex sua LIBER II METAPHYSI propria materia, terrain vero progredi ux aere sicut ex sua propria materia, et aorern ex igne, sicut dixit Empedocles: <»l hoc secundum rectam theoriam nun«|iiam stare, sed abire in infinitum, ita quod non sit devenire ad materiam primam, quae communis est omnibus ma(eriatis. Quod si commune primum distat per infinita, nunquam convenit fieri appropriationem usque ad propriam illius «*t istius materiam: quia quaecumque additis non appropriabitur quod a propiietate istius distat per infinita: et cum non fiat generatio alicuius nisi ex propria sua materia, non fieret unquam genoratio alicuius. Similiter autem hoc manifestum est secundum eumdem theoriae modum in causa efficiente, quae est unum principium motus: sicut si diceremus hominem ab aere circumstante moveri secundum virtutes coeli, etaerem inoveri a sole qui fert omnes virtutes vaAi et advehit radiis suis, et solem dieeremus moveri ab odio, sicut dixit Empedocles, et huiusmodi moventium nullum omnino esse finem: quia in causis moventibus communis causa et remota (»ificitur propria, sicut et in materialibus esse diximus: et omnes movent virtute moventis primi. Et ideo si movens priinum distat per infinita, nunquam fiet appropriatio: et cessabit omnis motus <it tota natura. Similiter et secundum eumdem probationis modum ostenditur hoc in causa finali, quae est cuius causa lit omne quod fit in aliis causis: quia propter illam movet efficiens, et ad eam movetur materia. Hanc igitur secundum directam theoriam non est possibile abire in infinitum: sicut si dicamus, quod attibulare est propter sanitatem, sanitas est propter felicitatem, et felicitas iterum est allcrius gratia: et ita dicamus semper aliud esse alterius causa in infinitum: quia si sic esset, cum omnia priora sint propter ultimum, contingeret si ultimum non esset, quod nec priora essent propter ORUM, TRACT. UNIC. 121 ultimum: et sic propter nihil esset omnino: ultimum enim non est, si distat per infinita media. Secundum autem omnem eumdem modum considerationis probatur, quod similiter est in quid erat esse, quae causa est formalis etrei propria quidditas: quia cum motus sit forma post formam, si forma quae est rei terminus, distaret per infinita in actu accepta media, nunquam contingeret aliquem motum perfici, quod plane et absolute est falsissimum. CAPUT VI. Qualiter demonstrative probatur', quod causm efficientes secundum speciem non vadunt in infinitum, et hoc per syllogismum. Hoc autem idem per syllogismum sic Text, et mm. demonstratur, et primum in causa efficiente. In causis enim moventibus, sicut in VIII Physicorum * declaratum est, quaedam sunt primae, et quaedam mediae, et quaedam ultimae. In talibus autem omnium mediorum moventium quae sunt moventium mota, extra quae est accipere aliquod quod est ultimum, quod est motum tantum, et extra quae est accipere aliquid primum, quod est movens tantum, non motum, omnium talium in toto ordine moventium vel motorum, id quod prius est in ordine moventium est causa movens omnium eorum quae sunt post ipsum in eodem ordine: et priori cessante a movendo movens, necesse est omnia alia cessare: et in hoc toto ordine quantumlibet multa sint numero et subiecto, non tamen sunt nisi causa secundum speciem moventis, si movens tantum non motum ab alio, et movens aliud 1 VIII Physic, tex. et com. 37 et 38. 122 1). ALB. MAG. ORD. PIUED.' et motum ab alio, et tertium quod est toto isto ordine moventium non est ali motum tantum. Et si nos interrogati quid quod sit universaliter movens pri fuerimus, quod istorum trium oportet mum omnia movens et non motum ab dicere simpliciter causam moventem ? aliquo, sequitur quod ex toto ordine Dicemus quod id quod est primum quod istorum nulla sit penitus causa movens: per so movens est, oportet simpliciter, quia non existento primo, nullum move et ultra dicere moventem esse causam et bit aliorum. esse universalilor movens. Non enim Iu hac autcm demonstrations, quae 0i.i, possumus dicere quod id quod est ulti eliam posita cst in yill Physieorurm, eo mum, sit causa motus et movens, quia quod quia movenB motum compositum hoc est motum tantum: et ideo illud nulli est> et huius coinpositionis id quod est est causa movens, sed est finale in quo motum per se> invenitur extra composi stat virtus et causalitas moventium. Sed tionenii oportet etiam, quod id quod est neque medium possumus dicerc esse movcns laniuni) per se inveniatur: et simpliciter causam moventem et motus tunc demonstrate eadem superat idem principium: eo quod medium est mo quo(1 hlc dictum est. Videbitur autem vons motum, et est secundum formam forle alilor contraiium quod hic dicitur, moventis unum, et non est causa motus ad id quod in VIII Physicorum diximus, iiisiunius quod est motum tantum. Quod motum infinitum esse et non stare: ab autem non est nisi causa unius in go uno cnim motoPe simpUci secundum nere aliquo, non est causa simpliciter: formam in eo quod immediate movet, quia quod simpliciter est causa in aliquo non est nigi motug unus. primum autem genere causalitatis, omnibus illam spe movens simplex est secundum formam: ciem causae participantibus est causa, et sic ab ipsa non est nisi molus unus> sicut iam in ante habitis huius eiusdom Similiter autem et media moventia om libri ostendimus. Sicut autem iam ante llia non sunt nisi f0rmaliter unum. Ergo diximus, quoad formam moventis moti et iu illi8 et ab illis non est nisi motu8 nulla est differentia, sivc unum, vol plura unus. et sic slant isti molu8 m ultimo subiecto dicantur esse moventia mota, quod movotur. Ostensum autcm est in sive etiam dicantur finita, aut infinita: yill Physicorum, quod non stant omni quia quantumlibet finite vol infinite mul no Ad hoc autem intelligendum oportet SoIuli„ tiplicentur subiecto vel numero formali Bcirei quod nos ordinem et numerum *iota<i« ter, tamen omnia media sunt unum: et moventium causarum 'dupliciter possu *™[Z non curamus de materiali multiplicatione, mus accipere2: et dupliciter est iste orclo ^"I!!','1,. sed de formali taniiim: inBnilorum enim in natum. uno quidem modo ut moven P0^" numero et subiecto et omnino et univor tium ordo et numorus accipiatur cum or saliter inBniti alicuius secundum istum dine COnvortente situm: et sic primum accepti partes omnos in forma medii movens est primum caelum compositum moventis sunt, et in illius forma sunt ex motore et ex corpore quod primo mo unum: et similiter est si demonstratur veturi et media quie sunt moventia quod per omnia media qua?, a principio move niota sunt omnia sic composita, et ulti runt usque ad illud quod movet hoc et mum motum est corpus in quo consistit modo sive nunc. Cum igitur omnia me virtus primi moventis quae est actus eius dia non tantum moveantur et moveant, secundum quod est movens: quia sicut nisi ex aliquo primo et per se movente: diximus in III Physicorum, motus est et id quod movetur lantum, etiam non actus moventis: haec enim non sunt mo 1 VIII Physic, tex. et com. 37 et infra. 2 Vide pro hoc Gommentatorera hic com. 6. moveatur nisi ex movente et moto, si in vontia situ et numero dcterminata secun LIBER II METAPltYSICOtltIM, TRACT. UNIC. 123 duift ordiiiehi decfeiii sph&rarum, et unde wimd est sphaera igiiis, et praeter haec HpliiBra aeris, et deiiide sphasra aquae, et ultimo sphasra terras et nioventia propria lid geiierdtidnem siiigiilarurii ptantarum <»t ariitiialiiim quae fiiiita sunt niiriiero et forma in stlbiectd et situ. Aliter accipiiur ordo moveiitium per se secundum quod abstrahit a situ: et secundum hoc iiioveh§ est primiim simpliciter inoveriS i»l ndii liidtiiiti, et movet ihdtum primum iier s!6 hniforiiie, et post ea veiiit motus iMu* nidv&titia mota per se, sicut prius HlctUth est, tisqtie ad id qiidd movetiir tantuhl: et sie it&riiiti fitiitiis est iiidtus i|ui &it abtxls primi mdtdfis, et stat infra duos terminds, qiioHiiii primus est movcuis taiitum, et seciitidus est motum tanI urn: ettioc modo processimus in demonstratidiie a iidbis hic inducta. Tertib modo sumitur nunierus et ordo moventhitii pit sLccidens et non per se, secunduiii quod abci{>itur mdveiis primum uno modo §e Habetis ad aeterhiim, nec finiturn, hec iiifmituni hoc modo prout corpus vel virtus corporis est firiita vel infill! ta, fet iiiotum prinitim accipitur secundum qiiod ipsum est in principio et fine nimul potentia et non actti: secundum <mim hunc modum unus motus infinitus nocundum naturam est a primo molore in fiiobili primo, et hoc non est tfociindum fdrmam primi moventis secundum quod est movens, sed potius secundum quod est ipsum est sphaericum semper in potentia in principio in fine exiHteris. HOC igitur modo accidentis quo esHcntialiter convenit quod non convenit Hccundum ipsum moventi secundum quod i»st movehs, et moto secundum quod est uiotiim, accidit motum esse infinitum, iMMiue finitur intra aliquos duos terminos: et hoc dico secundum naturam print i moventis et mori primi, et non secundum quod determinatur voluntas eius ad inovendum ad quoddam determinatum, Micut dixerunt multi thedlogizahtes. Et aiteiide, quod hoc modo accidentis movehtia media potentia sunt infinita: quohiam si ponamus duos motus, scilicet planes et aptanes esse super polos diversos secundum insequalem velocitatem et tarditatenii et primum est motum aplanes, qui vocatur diurnus, et secundum est motum planes super diversos polos, sequetur necessario, quod quoniam propter diversitatem mediorum relatorum ad superius quolibet in momento motus est diversitas angutorum et formarum moventium, et hoc potentia continue exeunte in actum est infinitum: et quia secundum has formas currit generatio et diversitas figurarum in generatis, sequetur necessario, quod generatio secundum huiusmodi circuluin qui propter diversitatem polorum obliquus est, erit inquieta et virtualiter infinita, sicut diximus in secuiido Peri geneseos \ Et iste est intellects Peripateti coram in hoc loco, quem miilii igiioraverunt; non enim est dubium motum et generationem infinitam esse secundum convenientiam moventis et moti, quamvis finiri possit omni hora et omi\i die secundum imperium Dei illius qui diqitur deorum Dominus et Deus Socratis, sicut bene dixerunt Trismegistus Hermes et Plaick Sic igitur patet, qualiter consistit motus secundum quod est actus raoventis et mobilis, et finitur, et qualiter non consistit neque finitur. CAPUT VII. Qualiter demonsiratur quod causse mate* Hales slant in deorsiim. Dum autem iam manifestum sit, quod Text, et com. in ordine moventium est status sursum ad movens, sicut ^rdbavimhs. Per se li de Generatione et Corruptione, tex. et com. 56. 124 I). ALB. MAG. ORB. PILED.
enim ad sensum nobis erat certum, quod in deorsum steterint moventia: eo quod apud nos in sensu videmus mota nihil ulterius moventia: sie contra in materia videmus certissime, quod in sursum in prima materia stant causae: quia riecesse est, quod primum ex quo fit quidquid Iit, sit incorruptibile et ingenitum, sicut iam ante diximus: et ideo constat per se, quod causae materiales stant in sursum, sicut etiam constitit quod causae efficientes stant in deorsum: et ideo sicut probavimus causas efficientes stare in sursum, ita oportet quod probemus causas materiales stare in deorsum. Dicamus igitur, quod sicut non est possible in moventibus in sursum in infinitum abire, ita nec in deorsum in causis materialibus possibile est abire in infinitum, licet sursum habeat principium in eo quod primum est ex quo fit aliquid, sicut si dicamus cum Empedocle ignem esse primum, et dicamus ex igne quidem ut ex prima materia fieri aquam, et ex aqua terram, et ita semper fieri aliquid aliud ex aliquo, et hoc nunquam Dupiiciter stabit. Dupiiciter enim fit aliquid ex ali aliquid fit i . ex aiiquo. quo: aut quod mutetur ordo prioris ad posterius: et tunc oportet quod posterius sit perfectio priorum, et prius sit via ad posterius, sicut diximus quod ex Tsthmiis sive ludis inchoativis agonum fiunt perfecti agones olympiil: aut sicut diximus in exemplo nobis noto, quod ex vespera fiunt torneamenta: aut sicut diximus, quod ex ordinationc castrorum fiunt bella sive aggressiones: et universalitcr sicut diximus fieri completum ex hoc quod imperfectum eiusdem formae existens. Nec hoc dicimus solum in artificialibus, sed verius dicimus in naturalibus, sicut dicimus ex puero ad robur et consistentiam complexionis mutato fieri viruin perfectum. Secundus autem modus, est, sicut diximus, quod ex aqua fit aer. 1 Istlimia numerantur inter quatuor sacra certamina, qua) quinto quoque anno in (Ireecia celebrari solebant. Ad hoc autem intelligendum oportet scire, quod esse ad quod est motus materia dupiiciter accipitur. Est enim esse formae quae est sicut somnus, et esse formae quae est sicut vigilia, sicut diximus in secundo de Anima*: esse autem formae quae est sicut somnus, est esse ligatum et potentiae materiali permixtum et imperfectum: et hoc esse habet multos gradus, eo quod motus est forma post formam: et hoc esse est esse formae secundum quod forma adhuc est fluens in motu de esse ad esse, sicut diximus in XVI de Animalibus quod non est vivum et animal simul, et non est homo et animal simul: et hoc modo non est infans et puer simul, et non est puer iuvenis et adultus simul, et non est iuvenis et vir simul: et in viro est status esse formae quae est sicut vigilia, non ligatas vel impeditas habens operationes: quia sicut diximus in VII Physicorum*, non aequaliter pueri iudicant senibus presbyteris: et secundum hoc secundum prudentiam dictus intellectus non aequaliter inest omnibus hominibus, sed potius in sedendo et quiescendo complexionem fit anima sciens et prudens. Alio autem modo fit aliquid ex aliquo sicut ex potentia matcriae quae est subiectum transmutationis et motus. Primo ergo modo hoc fieri ex hoc est hoc fieri post hoc sine transmutatione substantiae, sed non sine alteratione qualitatis materiae. Secundo autem modo fieri hoc ex hoc est uimm fieri ex altero non sine transmutatione substantiae. Ergo secundum ea quae nunc dicta sunt, sic ex puero virum fieri dicimus, sicut dicitur fieri hoc quod conlinue fit ex forma post formam ex eo quod iam factum est secundum eamdem formain, secundum quod est sicut somnus: et sicut fieri dicimus id quod continue periicitur per gressum ad pcrfectum esse formae, qui est sicut vigilia ex co quod perfectum secundum esse est imperfectum 2 II de Anima, tex. et com. 5. 3 VII Physic tex. et com. 20. LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 125
et diminutum quod est formae quae est hicut somnus ligare mutationibus et qualitatibus materiae. Generatio enim quae est continua mulatio ad ultimam perfeetionem,semper est materiae infra esse et non esse, donee ad complementum ultimo deveniat, in quo forma perfecte termiiiat materiam, et sic omnes suas opera liones exercere super eam in nulla parte impedita: et similiter quod quodlibet factum semper est existentis et non existentis quid cuiuslibet fieri multa sunt ha'.c facta, et in quolibet abiicitur non esse et accipitur esse: et continue si est forma post formam et esse post esse, primo quidem ex non esse ad esse procedens, et postea continue procedens quasi ex somno ad vigiliam: et cum evigilat secundum operationem unam, non evigilal secundum operationem aliam: et hoc de quodam non esse ad quoddam esse progrediens. Et hoc exemplum est, quod non solum dicimus, ex ignorante fit He.ions, sed etiam dicimus, quod addiscens qui iam secundum aliquid habet scienliiw formam, factus est sciens perfecte: et hoc significamus in motu cum dicimus, quod ex addiscente fit sciens,cum sic dupliciter dicatur hoc fieri ex hoc, illud quod sic dicitur fieri ex hoc, sicut ex potentia et non esse, sicut fit ex aere aqua, non fit ex illo nisi corrupto altero secundum substantiam. Illud autem quo hoc dicitur fieri ex hoc sicut post hoc, non fit ex hoc illo corrupto secundum substanliam: et hoc est in omnibus commixtis ex elementis, in quibus paulatim progresmis fit ad esse perfectum per multa media: quod non fit in simplicium generalioiio ex invicem. Propter quod etiam illa in quibus fit line ex hoc sicut post hoc, non reflectunlur sive convertuntur ad invicem: quia id quod est prius, non potest esse posteI'ius ad idem: unde nec dicimus quod ex viro fiatpuer, ex congressione ordinatio rastrorum." non enim dicimus, quod faflum iam in esse perfecto fiat ex general ione illa quae est forma post formam: sed potius dicimus, quod sic factum et perfectum in ultimo termino generationis fit post generationem imperfecti progredientis ad perfectum sine corruptione substantiae: et sic dies perfecta quae est meridies, quando lumen solis totum implet hemisphaerium, circulo pyramidis luminis Solaris directe super terrain undique iacente, et diametro pyramidis perpendiculariter centrum in hemisphaerio percutiente, fit ex aurora vel mane, in quo lumen quod est forma diei, permixtum est opacitati, et pyramis solis non nisi in puncto tangit sphaeram terrae secundum hemisphaerii descriptionem: ab illo enim mane continue erigitur pyramis donee in meridie perfecte stat super hemisphaerium, ita quod circulus qui est basis pyramidis, ambit circulum horizontis: et ideo non potest dici, quod secundum generationem diei aurora sive mane fiat ex meridie. Exemplum autem quod quidam hic ponunt, sicut in vapore fit nebula, non est conveniens: quia non semper ex vapore fit nebula, sed vapor depressus est nebula, nisi dicamus quod nebula dicatur vapor spissus: et quia vapor per naturam factus est, continue inspissatur egrediente accidentali calido, et sic motus ille perlicitur in esse nebulae. Altera quae est generatio simplicium quibus nihil praeiacet nisi materia simplex ingenerabilis et incorruptibilis, reflectuntur sive convertuntur ad invicem. Sic igitur hoc fieri ex hoc dupliciter dicimus, quod utrumque horum impossibile est in infinitum abire. Nam generatio eorum quae non convertuntur, est infra existentia imperfectum et perfectum, et in his necesse est esse finem in quo stet generatio: quia aliter periret finis qui in natura intenditur, et esset casuale opus naturae: igitur non fit hoc ex hoc in talibus. Alia autem quae sunt simplicia,reflectuntur ad invicem, et non semper fit hoc ex hoc in infinitum secundum rectam generationis theoriam, sedalterius generatio estalterius corruptio 126 D. ALB. MAG. ORB. mMI).
in talibus, sicut ostensum est a nobis in secundo Peri' geneseos4. Ex hoc igitur ulterius concluditur, qupd primum sempiternum ingenerabile, ex quo aliquid fit, impossibile est porrumpi: constat enim ex opinibiis quae in fine primi Physicarum et hic dicta sunt, quod secundum nullius unquam Philpspphi ppsitionern generatip est infinita in sursum respeptu nnipi: quia quilibet ppsuit aliquid materiale elementum esse priroum. Necesse est autem ex qup primp secundum s^bstantiam pprruptp aliquid factum est, non psse illud sempiteraum. Cum vero eircularis sit talium genemtip, et uniuscuiusque eorum generatio ex alterp sit alterius corruptio, nullum elementum manet incprruptum, et sic nullum eorum est simpliciter materia prima, sed potius quod est incorruptible et ingenitum. CAPUT VIII. Quod causa finalis non potest abire in infinitum. Text, et com. AnTpHiis §i)teiii ifl quod pst puius caur sa sunait omnia alia, est finis sive causa finalis: et talis causa sic ultimq, est in motu et prima in intentione, quod ipsa non est alicuius alterius causa, sed alia omnia sunt propter eam et causa ipsius. Prima ratio, gi igitur tale quid quod talis habet causae modum et ratipiiem, fuerit ipsum quod ultimum est in motu mpventis et materiae huius quod est finis motus utriusque dictarum causarum, non potest esse infinitum: quia ultimum quod est finis ultimo accepturn est actu qui est motus efficientis et materiae: et per sic acpeptum aptu perfecta quiescit \ II da Pe^eratione et Corruptione, tex. et materia quae est suhiectum motus, et principium movens cessat movere: infinitum autem est, cuius partes accipieuti semper est aliquid extra accipere: et ideo nunquam in ipso convenit accipere ultimum. Si vero detur quod id quod est finis, non erit tale ultimum, sequetur quod finis non erit id cuius causa movet efficiens, et cuius causa mpvetur matteda: et hoc est/ quod causa finalis non est causa finalis. Amplius autpm illi qui sua ppsitipne SecuM* faciunt infinitum m causa finali, quasi sui dicti obliviscuntur: quia volunt entia esse bona, et bonum esse quod omnia optant et ad quod et propter quod moventur: et in ista positipne auferunt boni naturam et rationem: nihil enim optat hoc naturali appetitu quod nunquam contingit consequi: quia esset vanum et inutile naturale desiderium: id autem quod in infinitum distat a quolibet entium, nunquam contingi|; consequi: igitur illud non contingit appeti: et sic illud non esse bonum alicuius consequitur ex hoc quod infinitum. Infinitum igitur faciens in causa finali, aufert rationem boni entiuni. Amplius autem nullus omnino nap Tenia M ventium et efficientium conabitur aliquid facere, si non sit futurus venire ad terminum motus vel operis sui: quia nec opus regitur intelligentia, quia movens est universale motum, et ab ipsa est naturalis appetitus boni omnis rei naturaliter: et tunc sequitur quod aut casumoveat omne quod movet,et casu moveatur omne quodmovetur: aut quod causafinalis actu includatur a motu qui est actus perfecti moventis,et actus imperfecti mobilis: primum autem horum est impossibile: secundum igitur prit necessario concedendum. Ainplius autem intellectus activus, qui Text;'i' Graece vocatur practicus, secundum hop Qua'1* com. 56 et infra. LIBER II METAPHYSICQRUM. TRACT. UNIC. 127
nihil esset in existentibus. Omnis enir" <|iii talero habet intellectum, causa ali€uiu$ facit omne quod facit. In liberalibus enim finis est operatic ipsa, in mei'lianicis autem apotelesma sive operation, in musicis autem causatum voluniiis, in fabrili autem gladium vel quid tain per operationem effectum, sicut deIcrminatum est in principio nostrorum Kthicorum: id autem propter quod facit qui intellectum habet, terminus est aliquis quem opere consequi intendit: igitur idipsum est causa finalis: quia fin in intentus nihil aliud est quam terminum qppris et intentionis et appetitus. CAPUT IX. Quid causae formales non vadunt in infinitum. !*♦ Modern autem modo ostendemus, <|iio(l infinitum non est in causa formali: U\|'|na enim resplvitur in diffinientiq, si mi forma quae est species. Si autem est forma generationis, stat in aliquo primp, mat iam ostendemus. Loquamur ergo primp de forma quae est totum esse et <i,4 species. De illa enim secundum duas «oiuparationes opprtet ostendere quod lion est infinite: quia enim illa constituilur ex genere et differentia, oportet onlendere quod stans inferius ad differi'iitiam ultimam constituentem non est Miliuita ad superius per genera: et haec imt prima ostensio. Et secundo reverteiiutr ostendentes, quod stans superius in guiierc, non est infinita versus inferius ilillerentias diyisisas propter quarum inIhiitutcm non est accipere ultimam conrtituentem differentiam. """■ |)ieamus igitur, quod forma quae quid mil. esse rei, eo quod quidquid est praetrr ipsam, non est de esse, sed de indi viduantibus, non contingit dividend© per sua diffinientia reduci ad aliara rationem quae suorum diffinienlium sit diffinitio, quae multiplicetur super rationem diffinientium superiorum in infinitum. In talibus enim constat id quod est sur perius et prius sive ante, semper esse magis causam rationis et esse: et id quod est posterius, minus esse causam praedictorum: quoniam id quod est prius, cpnsequentibus est causa, et non e converso, sicut diximus saepe: in omnibus autem talibus necesse est primum aliquod quod est causa omnium: quoniam sicut in moventibus prius diximus, in talibus cuius primum non est? nec consequens est, cum primum sit causa consequenti, et quod est, causa est: igitur genera in q^ae ad superius forma resolvitur speciei? stant in aliquo uno primp, et sic ad superius forma non procedit in infinitum. Amplius dicentes formam ab inferiori Text, et com. per differentias diyisivas propedere in Secunda rainfinitum, destruunt scire quod est de re secundum propriam naturam et substantiam. Non est enim possibile scire aliquid secundum perfectum et yerum sciendi modum, nisi prius per diffinientia dividend© perveniatur ad ea quae secundum formam individua sunt, ita quod formalibus ad esse conducentibus ulterius non dividuntur: quia illa forma sic accepta est ultima et propria rei perfectio, et convertibilis causa essentialis: sed non est aliquam rem cognoscere, si ponatur infinitus esse per divisas formas progressus: impossibile est enim quae sic sunt infinita., intelligendo pertransire. Si enim detur, sicut dixit Plato, quod Tertia ratio. sic intelligere opprtet. Quaeramus, quomodo intelligere oportet qupdlibet compositum ex multis ? non enim simile intelligere ei quod est, scilicet infinita accipiendo in talibus, sicut quidam dicunt, quod in linea intelligitur totalitas linea per divisiones medietatum, secundum 128 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
q aod suarum medietatum division es non stat divisio: et sic superficiem componi ex lineis et intelligi, et corpus componi ex superficiebus et intelligi, et omne diffinitum ex infinitis: et sicut isti dicunt, non contingit intelligere aliquid: nisi einm statuatur ultimum in quo stet divisio, nec perficietur esse, nec perficietur scire, propter causam quam diximus; quia scilicet nos non arbitramur nos scire et cognoscere aliquid, nisi cum causam cognoscimus, et quoniam illius est causa, et quod ultimum liabemus usque ad elementales causas, sicut declaravimus in primo Physicorumi: ideo qui intelligendo lineam procedit in infinitum, nunquam enumerabit sectiones in quas dividitur: et ideo non intelliget ipsam: sed si intelligi debeat, oportet quod intellectus eius stet ad genus priKt.et m. mum et ad differentiam ultimam, qui est alius intelligendi modus quam per sectionem divisionis. Quaria ra Sed adhuc etiam si formam consideremus prout est actus materiae et perfectio compositi ex materia et forma, adhuc impossibile est, quod ipsa sit infinita: quia hoc modo intelligendi necesse est, quod materia intelligatur in eo quod iam motum est et generatum: compositum enim hoc modo per motum esse et generatum esse perfectum est, et hoc quod in actu est et perfectum esse habet in natura: ei autem quod infinitum est magnitudine vel multitudine, nullum est esse actu et perfectum in natura: igitur infinitum non est hoc modo actu perfectum: ergo forma sic actu perficiens non est eius quod est infinitum. Si autem detur, quod infiniti est taliter forma actu perficiens et complens, sequetur quod ei quod non est infinitum, eo quod est per formam terminatum et perfectum, convenit esse infinitum: et sic terminatum et finitum erit non terminatum et non finitum: et sic contradicto ria verificabuntur de eodern, quod est impossibile. Quod igitur nullum genus causarum sit infinitum secundum rectam theoriam, probatum est a nobis. CAPUT X. Quod causm non sunt infinites secundum speciem causalitatum. Quod autem neque secundum species Text.** causalitatum causae sunt infinitae, sic de *' claratur. Si enim non quatuor tantum, ut in praecedenti libro diximus, sed infinitae essent pluralitate species causarum, non contingeret etiam hoc supposito aliquid perfecte cognoscere. Sicut enim saepius diximus, tunc opinamur nos scire quamlibet rerum, cum cognoscamus causas omnes ex quibus est: et si qua deesset, non esset vera rei comprehensio per intellectum. Quia vero esse non cognoscitur nisi per formam et materiam, eo quod forma multarum rerum materiam concipit in ratione sua, fieri autem rerum non cognoscitur nisi per movens et subiectum et finem; sed infinitum est quod per adiectionem specierum et causarum infinitum est, non contingit pertransire in tempore finito a quoquam intellectum rei per causas accipiente: igitur cum esse et fieri rei perfecte per intellectum comprehendatur, non possunt species causarum esse infinitae: esse enim rei est per suas causas actu: et ideo non possunt esse infinitae: quia cum infinitum non sit nisi potentia,impossibile est quod per infinitum aliquid sit in actu: quamvis enim forma universalis quae est esse rei, sit infinitorum, hoc non est nisi in potentia et non in actu. Nullo igitur modo causae sunt infinitae secundum aliquam rectam theoriam, licet per acci 1 I Physic, tex. et com. 1. LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 129 ♦h'iiM secundum theoriam circularem, Hirul diximus, quaedam earum sunt inIhiitiu: finitis autem sive existentibus Mint ipsa principia sciendi sicut sunt priucipia essendi. CAPUT XI. Qualiter consuetudinis habitus impedimentum est theories veritatis. '«>**". Cum autem iam determinatum sit a nobis qualiter theoria veritatis facilis sit secundum aliquem modum, et difficilis secundum alium, et quod theoria veritatis sit per causas quibus non accidit in infinitum abire, oportet nos deterrainare theorise veritatis impedimenta. Sunt autem duo in genere impedimenta videndi veritatem. Unum quidem quod est ex modo naturae, et alteram quod est ex natura. Ex modo autem naturae existens est ex consuetudine: quia sicut diximus in Ethicis et libro de Memoria et Reminiscentia, consuetudo in natura transponitur, et consuetudinalis habitus in modum naturae mo vet ad consentiendum, etiamsi sit contra naturam et contra rationem. Unde ethicus suum calorem praeternaturalem esse non sentit, quam vis maior sit quam calor febricitantis. Contingunt igitur auditiones eorum qui auribus insonant secundum consuetudines. Nam ut consuevimus audire, ita dignum videtur nobis dici et esse verum: et quaecumque sunt audita praeter ea quae consuevimus audire, non videntur adeo nobis verisimilia, sed potius talia propter hoc quod inconsueta sunt, minus nota et magis extranea nobis esse videntur. Nam id quod consuetum est, notius nobis esse videtur: eo quod ad modum naturae nobis accidit. Quantam vero habeat vim huius con VI suetudinis habitus, leges ostendunt: quia enim homo civile animal est naturaliter et non potest perfici civilitas sine congregatione, nec congregatio potest esse sine republica, oportuit leges ponere ad rempublicam continendam: multa autem in legibus huiusmodi propter metum pcenarum et allectiones praemiorum de his conficta sunt, quae praeter rationem sunt et praeter veritatem: in huiusmodi enim legalibus fabularia et puerilia quaedam de pcenis et praemiis conficta magis quidem valent apud eos qui talia semper audire consueverunt, quam vera cognitio de praemio virtutis et poena vitiorum: et hoc non est nisi propter consuetudinem quae facit credibilia, quae alias omnino incredibilia iudicarentur: sicut expresse videmus in legibus his quae carnalia sibi praemia constituunt, sicut delectari venereis et potibus et cibis post mortem: cum ratio non admittit aliquod virtutis praemium nisi in quo et Deus delectatur, hoc est, contemplationem suiipsius, sicut in fine Ethicorum determinatum est a nobis. Sed quia non necessarium est ad ^on est nehominum civilitatem homines pure in *^™^™ telligere veritatem, sed potius hominem homi"fesr^ pietatem colere et iustitiam servare et te™ i.Qtelli" rempublicam tenere, ideo a legislatoribus non principia quaeruntur veritatis, sed potius dantur praecepta pietatis, et quae facilius movent spe praemiorum et metu poenarum ad regimen et conservationem reipublicae: et ideo facti sunt esse dii multi, et cultus multi, et religiones in quibus non attenditur quod verius, sed potius quid facilius moveat ad reipublicae conservationem. Hoc autem praecipue fit secundum huiusmodi sapientiae principia, quae de universitatis principio et de separatis intendit: propter quod de his et exitu rerum in esse multi multa confinxerunt. Sicut et Socrates tria genera deorum quasi rerum introduxit principia, et in primo genere duodecim nomina praeter Deum deorum esse posuit. Dixerunt enim alii alia secundum leges diversorum. Intantum autem factum est 9 ISO D. ALB. MAG. ORD. PILED.
hoc credihile apud diversos, quod cum omnis intellectus in theoria veritatis in quibusdam ut primis principiis utatur, illi propter vim consuetudinis contraria horum principiis esse et veritatis supponant: ostendimus enim superius in quo omnes convenerunt sapientes ex nihilo secundum naturam nihil posse fieri, sed omnem form am ex propria educi materia, et ideo rerum perfectarum specificas differentias et species proprias habere materias: quae omnia sunt principia apud recte philosophantem, tamen sunt quidam physice loqui volentes, dicentes aliquid ex nihilo fieri suae essentiae, ut magnitudinem ex nihilo magnitudinis, et sic de aliis: et dicunt, quod species rerum et specificae differentiae liunt ex non propriis materiis, ut homo non ex homine, sicut imperfecta quaedam ex putrefactione terrae generantur animalia. His igitur et huiusmpdi apologiis vis perpenditur consuetudinis. CAPUT XII. De impedimento naturali ad veritatis theoriam. Text, et com. Est autem aliud impedimentum theoriae veritatis ex ipso modo nativitatis: quoniam licet homo secundum quod homo solus intellectus sit, tamen intellectus in homine secundum esse trahitur ab imaginatione et sensu et aliis corporeis virtutibus non sinentibus eum pure contemplari theoriam veritatis. Alii enim si non mathematice quis demonstrat ea quae dicit, non recipiunt per consensum ea quae dicit: et isti sunt in quibus praevalet super intellectum virtus imaginationis: et isti nihil credunt nisi quod imaginari poterit: et ideo extra mundum similem huic mundo imaginantur mundum et lo cum et tempus usque in infinitum, nec suscipiunt aliquasesse intellectuales substantias quae sine hoc sint et nunc, nec aliquid dicunt esse aeternitatem et huiusmodi quae accipiuntur per intellectum ab imaginatione non recipientem. Alii in quibus omnino intellectus ad sensum reflexus est, nec recipiunt aliquid si non extra id per sensum demonstretur. Hi autem qui figmentis legum consueti sunt, conantur induci sibi testem poetam talia poetizantem. Illi autem qui physicis assueti sunt, omnia volunt audire secundum certitudinem aut per se notorum, aut ex his demonstratorum. Aliis autem qui vulgaribus imperiti assueti sunt, liebilis et contristabilis est certitudo physica: aut quia propter defectum studii non possunt complecti talem sermonem ignorantes veritatem conclusionis syllogizatae, aut propter naturalem micrologiam, sive defectum rationis vel ingenii. Id enim quodcertum est per syllogismum, aliquid habet tale ad quod non de facili potest deficiens a studio, et id quod non potest deficiens in usu rationis. Et ideo ex omnibus inductis patet, quod sicut est in symbolis contractuum in mercationibus, ita non liberum est unicuique eligere secundum naturam in rationibus. In contractibus enim non semper attenditur valor rei, sed potius placitum vendentis vel ementis, et ad illud obtinendum contenditur: et causa contentionis potius est in vendente vel emente, quam in re ipsa. Et sic in susceptione propositorum circa principia theoriae veritatis, ut patet ex inductis. Maxime autem hoc est in sapientia prima, in qua, sicut diximus, multa sunt in quibus homines omnes communicant: circa prima enim magis communicant homines, quam circa sequentia: et error circa illa est causa erroris circa consequentia. Cuius signum est, quod omnes homines circa principium universitatis rerum aliqua niti, et circa exitum rerum in esse et causas multa fingere et paucos attingere veritatem in illis videmus. LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 131 CAPUT XIII. De remediis contra impedimenta indu* eta. ifc*#,#,„„, Remedia vero contra inducta impedimenta sunt. Contra primum quidem quod est ex vi consuetudinis et secum habet ignorantiam malse dispositionis, est, quod oportet hominem primum erudiri modum philosophic, quo sciat quomodo singula sunt accipienda: quia tunc audita contra modum ilium existentia refutabit et non probabit ut animi concepturn. Modus autem iste est in scientiis logicis secundum omnes partes perfectarum et imperfectarum argumentationum: quia ex illis potentes erimus syllogizare de omni problemate: et ipsi disputationes sustinentes nihil dicemus repugnans omnibus, probabilia communia in omnibus vel pluribus inventa, ab his quae propria et sensibilia sunt, singulis scientes distinguere, et perfecta rhetoricis et poeticis per illa sciemus dignoscere. iMwuium Propter quod absurdum, quod aliquis *«*»i*»m ulis non imbuatur, sed simul velit quae
- M*«..M.|»II«. rere scientiam speculativam aliquam de his quae essentiahs est speculativa, et modum proprium illius,non praehabendo prius modum omnium philosophiae communem: alteram enim istorum quod est acceptio scientiae cum modo proprio, neglecto modo communi, non est facile accipere: quia tales virtutes et complexiones probationum non cognoscet, et ssepe falsa pro veris accipiet, et non probata sumet pro probatis: et ideo tales qui in logicis instructi non sunt, in omnibus errantes invenimus.
1 Vide Commentatorem VIII Metaphys. tex. et com. 12, et de Substantia orbis, cap. 2, et Contra secundum vero quod ex natura est impedimentum, est quod accepto modo communi argumentationum discernat circa uniuscuiusque modum proprium: quia sapientis hoc est, quod de unoquoque prout res se habet sicut est de eo tentet accipere: et ideo demonstrate sive perscrutatio mathematica non in omnibus est appetenda: quia si in una scientia different demonstrationes, ita quod demonstratio primse certitudinis est demonstratio propter quid: et ea quae est secundae certitudinis, est demonstratio quia: multo magis in diversis scientiis erit diversitas demonstrationis: et sic comparando scientias in genere primse certitudinis demonstratio erit mathematica: quia illa est de non conceptis cum materia, licet secundum esse sit in materia. Secundae autem certitudinis demonstratio est physica, in quibus ipsa materia et motus varietatem inducunt et casum a certitudine prima, sicut in principiis huius scientiae diximus: igitur in non habentibus materiam, esse tamen habentibus in materia, appetenda acribologia mathematica. In rhetoricis autem et ethicis sufficiat persuasionem inducere. Propter quod etiam hic modus istius scientiae proprius, in quo modo sumus, non naturalis est, nec in eo physica a nobis quserenda est certitudo. Omnis enim, natura forsan materiam habet. Forsan autem dico propter intellectum qui est ultima perfectio hominis, qui a materia separatus sicut ipsse intelligentiae, quae secundum Peripateticos ultimse sunt perfectiones coelorum: sed hominis intellectus continuus est cum continuo et tempore per imaginationem et sensum: et quoad hoc aliquam inclinationem habet ad materiam, quam non habent intelligentiae quas Peripatetici dicunt esse CQQlorum perfectiones. Tamen materia sequivoce est in his quae sunt in potentia ad ubi tantum, et in his quae sunt in potentia ad ubi et formam *: et ideo etiam na 1 de Coelo et Mundo, tex. et com. 92 Text, et com, 16. Vide in simili Averroem hic. Materia sequivoce dicitur de his quae sum in potentia ad ubi tantum, et de his quas sunt in potentia ad formam. 132 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
tura dicitur aequivoce de illis, quoniam non est principium motus et quietis in quibus est per se et non secundum accidens: et ideo de reiteratis in ubi secundum substantiam incorporalem semper motis, non per eamdem rationem dicitur in his quae secundum substantiam incorporalem moventur. Ista sapientia vero quam vis sit de physicis quibusdam, tamen non est de his prout sunt physica, sicut in ante habitis saepius declaratum est. Et oportet nos perscrutari primum quod est natura in universali, quod et fecimus in scientia de auditu physico: sic enim de quibus particularibus est physica, manifestum erit, sicut docuimus in libris qui sunt de particularibus naturalibus, sicut est mobile ad formam et ad locum, de quo in Ccelo et Mundo: et mobile ad formam, de quo secundum sui diversitatem in aliis libris naturalibus tractatum est a nobis. Ex his enim quae ibi dicta sunt, scitur quod ista sapientia non naturalem modum nec mathematicum habere potest, sed universaliorem utroque modo: et probationes eius erunt citra certitudinem mathematicam etphysicam et supra certitudinem topicam quae est in logicis. Oportet etiam nos primo quaerere, utrum unius et eiusdem scientiae sit quaerere causas et principia omnia entis, aut plurium: si enim plurium esset hoc, ita quod una scientia quaereret quaedam principia et quasdam causas, et alia scientia quaereret alias, sequeretur quod non omnes causae et principia essent entis secundum quod ens, et quaedam essent cuiusdam entis, et aliae erunt alterius entis, quod esse non potest: et ideo de omnibus huiusmodi quaestionibus et similibus oportet nos hic adunare dubitationes.
